Германовіч Маркіян Якаўлевіч
Германовіч Маркіян Якаўлевіч

Маркіян Якаўлевіч Германовіч нарадзіўся 29 кастрычніка (па нов. стылі 11.11) 1895 года ў беднай сялянскай сям’і з вескі Дзяменічы Брэст-Літоўскага павета Гродзенскай губерні (цяпер Жабінкаўскага раёна Брэсцкай вобласці). З дзяцінства хлопчык вызначаўся здольнасцямі і прагай да вучобы. З пахвальнай граматай закончыўшы вясковую школу, паступіў у Брэст-Літоўскае чатырохкласнае гарадское вучылішча, дзе вучыўся да 1914 года. Далейшай адукацыі перашкодзіла Першая сусветная вайна, пад час якой сям’я Германовічаў эвакуіравалася ў Саратаўскую губерню.

У верасні 1915 года Маркіян прызваны на вайсковую службу ў Расійскую Імператарскую армію і залічаны ў першы запасны батальён у Петраградзе, дзе праявіў кемлівасць і стараннасць да службы. Яго заўважылі і ў 1916 годзе накіравалі ў Гатчынскую школу прапаршчыкаў. Германовіч скончыў яе з адзнакай і быў назначаны ў 174-ы запасны батальён у г.Нарва, а затым адпраўлены малодшым афіцэрам на Паўночны фронт.

Служыў камандзірам кулямётнай каманды 482-га Жыздрынскага палка 121-й пяхотнай дывізіі, палкавым ад’ютантам камандзіра 78-га Сібірскага стралковага палка 20-й Сібірскай стралковай дывізіі. 30 верасня 1917 года, будучы камандзірам кулямётнай каманды, прадстаўлены да ордэна Святога Станіслава 3 ступені , але ўзнагароджанне не адбылося па прычыне рэвалюцыйнай смуты ў 482-ім палку. У чыне штабс-капітана звольнены ў бестэрміновы адпачынак па дэмабілізацыі арміі.

Ваенная кар’ера не ўскружыла галавы маладому афіцэру. Ён не парывае цеснай сувязі з простымі, як сам, сялянскімі хлопцамі ў салдацкіх шынялях, гутарыць з імі аб жудасным цяжары вайны, марыць аб будучыні, аб лепшай долі для ўсіх людзей. Таму ў дні лютаўскай рэвалюцыі 1917 года салдаты выбіраюць Маркіяна Якаўлевіча ў палкавы камітэт спачатку членам, а пазней – намеснікам старшыні. Вялікі ўплыў на яго светапогляд аказаў дзядзька, Ніфант Мацвеевіч Сыч (1890–1920) – актыўны ўдзельнік Кастрычніцкай рэвалюцыі, які на чале атрада матросаў штурмаваў Зімні палац.

У мае 1918 года Маркіян Германовіч добраахвотна ўступіў у рады Чырвонай арміі і залічаны інструктарам ўзвода 1-га Петраградскага рабочага палка. У лістападзе гэтага жа года прыняты ў УКП(б) (Усесаюзная камуністычная партыя (бальшавікоў).

Удзельнічаў у Грамадзянскай вайне на Паўночным, Заходнім і Паўднёвым франтах. Займаў пасады: камандзіра роты і батальёна 15-га Юр'еўскага камуністычнага пяхотнага палка (чэрвень – снежань 1918 г.), памочніка камандзіра таго ж палка (да мая 1919 г.). З чэрвеня 1919 года – камандзір 3-й (затым 138-й) брыгады 46-й стралковай дывізіі. 28 мая 1920 года за выдатную арганізацыю і правядзенне аперацыі па разгрому войск праціўніка ў раёне Чангарскага моста (Крым) Маркіян Германовіч узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга.

Са жніўня 1920 года па чэрвень 1921 году камандаваў 52-й стралковай дывізіяй. За бяспрыкладнае фарсіраванне Сіваша ў лістападзе 1920 года, вызначныя дзеянні пры штурме Перакопа, мужнасць, храбрасць і высокае майстэрства ў кіраванні камдзіў Германовіч узнагароджаны другім ордэнам Чырвонага Сцяга і імянным залатым гадзіннікам (13.07.1925).

У чэрвені – кастрычніку 1921 года – памочнік камандуючага войскамі Харкаўскай ваеннай акругі. З кастрычніка 1921 года – камандзір 3-й Казанскай стралковай дывізіі (г.Сімферопаль). З мая 1922 года – камандзір 15-й Сівашскай стралковай дывізіі (г.Нікалаеў). Удзельнік ліквідацыі бандытызму на Украіне.

Пасля грамадзянскай вайны (1917–1922), скончыўшы Вышэйшыя акадэмічныя курсы (09.1922–06.1923) пры Ваеннай акадэміі РСЧА (рабоча-сялянская Чырвоная армія), Германовіч становіцца камандзірам 23-й Харкаўскай стралковай дывізіі (г.Харкаў). З чэрвеня 1924 года па сакавік 1926 года ён камандзір 5-га стралковага корпуса (г.Бабруйск). Дзе бы ні служыў Маркіян Якаўлевіч высокую патрабавальнасць да падначаленых заўсёды спалучаў са шчырымі, уважлівымі адносінамі да чырвонаармейцаў і камандзіраў, з клопатамі пра іх сем’і. Камандуючы, напрыклад, пятым корпусам, ён, не баючыся спагнання за парушэнне ваенна-фінансавай дысцыпліны, стварыў пад Бабруйскам піянерскі лагер для 250 дзяцей. Гэта быў адзін з першых піянерскіх лагераў у Беларусі.

Рэўваенсавет Саюза ССР у чэрвені 1925 года хадайнічаў аб прадастаўленні М.Я. Германовіча да трэцяга ордэна Чырвонага Сцяга, але Прэзідыум ЦВК ССР (Цэнтральны выканаўчы камітэт) пад старшынствам М.І. Калініна адхіліў хадайніцтва.

У 1925-1927 гадах Маркіян Германовіч з’яўляўся членам ЦВК БССР. З сакавіка 1926 года па красавік 1928 года – памочнік камандуючага войскамі Беларускай ваеннай акругі, з красавіка 1928 года па ліпень 1930 года – Сярэднеазіяцкай ваеннай акругі, затым да жніўня 1932 года працаваў на пасадзе памочніка камандуючага войскамі Маскоўскай ваеннай акругі і ў 1932-1933гг. – зноў памочнік камандуючага войскамі Беларускай ВА.

У 1932 годзе ў Маскве створана Ваенная акадэмія механізацыі і матарызацыі Чырвонай арміі, а са жніўня 1933 г. Маркіян Якаўлевіч становіцца начальнікам і ваенкомам гэтай установы і адначасова з 1934 года – членам Ваеннага савета пры Наркамаце абароны СССР.

20 лістапада 1935 года Германовічу прысвоена ваеннае званне – камкор.

З чэрвеня 1936 года ён – армейскі інспектар Ленінградскай ваеннай акругі, а з сакавіка 1937 года – намеснік камандуючага войскамі Ленінградскай ВА.

Адзін толькі пералік пасад сведчыць, якую значную ролю адыграў Германовіч, яго вайскавыя веды для краіны. Але ў кароткай аўтабіяграфіі, напісанай Германовічам у Смаленску 2 красавіка 1933 года, сталінска-яжоўскіх інквізітараў прыцягнула фраза: «У 1930 годзе меў шасцімесячную камандзіроўку ў Германію».

31 мая 1937 года Маркіян Якаўлевіч звольнены з войска, а ўжо 7 жніўня арыштаваны Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР па абвінавачванні ва ўдзеле ў контррэвалюцыйнай тэрарыстычнай арганізацыі. 20 верасня 1937 года асуджаны да вышэйшай меры пакарання – растрэлу. У той жа дзень прыгавор прыведзены ў выкананне. Пахаваны разам з іншымі ахвярамі на Данскіх могілках у Маскве. Рэабілітаваны 6 красавіка 1957 года.

На Радзіме памятаюць і шануюць імя свайго славутага земляка. На перакрыжаванні вуліц у в. Дзяменічы ўстаноўлены памятны знак – камень-валун, на якім размешчаны асноўныя ўзнагароды Маркіяна Якаўлевіча – два ордэны Чырвонага Сцяга. Яго імем названы вуліцы ў Дзяменічах і Жабінцы У Хмелеўскай сярэдняй школе аформлены інфармацыйны стэнд, прысвечаны знакамітаму камкору М.Я. Германавічу, яго імя носіць піянерская дружына школы.

У памяць аб загінуўшых героях Грамадзянскай вайны, якія ваявалі ў Крыме ўзведзены помнік на беразе Сіваша (с.Владіміраўка). У далекім крымскім сяле Вішнеўка адна з вуліц носіць імя знакамітага камкора.