Крачкоўскі Юльян Фаміч

Краязнауства
Іх імены ў гісторыі края
Крачкоўскі Юльян Фаміч

Бібліяграфія

Юльян Фаміч Крачкоўскі нарадзіўся 25 ліпеня (па новым стылi 6 жніўня) 1840 года ў вёсцы Азяты Кобрынскага павета Гродзенскай губерніі (цяпер Жабінкаўскага раёна Брэсцкай вобласці) у сям’і арганіста мясцовай уніяцкай царквы. Бацька Юльяна паходзіў з беларускіх сялян і быў жанаты на дачцы медніка. Фама Крачкоўскі меў нямнога зямлі і змалку прывучаў дзяцей да гаспадаркі, вучыў сеяць, касіць, жаць.

Бацька памёр у 1847 годзе, пакінуўшы трох дачок і малодшага сына – сямігадовага Юльяна, якога маці ўладкавала ў панамарскую школу ў вёсцы Тараканы пад Брэст-Літоўскам, а неўзабаве перавяла ў Жыровіцкае духоўнае вучылішча. Там яго спевы пачуў рэгент мітрапаліцкага хору і забраў юнака з цудоўным голасам у духоўнае вучылішча ў Вільні.

Першым настаўнікам Юльяна ў Вільні стаў Антон Іванавіч Пшчолка. Свяшчэннік і пісьменнік кансерватыўных поглядаў, ён заахвочваў дзяцей да чытання, расказваў ім пра гісторыю краю, старажытныя помнікі, тэатр. Пэўна, ён і кінуў у душу Крачкоўскага зярняты цікавасці да роднага краязнаўства.

Як здольнага вучня яго адпраўляюць на вучобу ў духоўную семінарыю. Будучы святар нараўне з багаслоўскімі дысцыплінамі з цікавасцю вывучае літаратуру па агульнай гісторыі, філасофіі, прыродазнаўстве, самастойна авалодвае некалькімі замежнымі мовамі. Дзякуючы выдатным музычным і вакальным здольнясцям, ён становіцца рэгентам семінарскага хору.

Таленавітага і працавітага выпускніка семінарыі накіроўваюць для далейшага ўдасканалення ў багаслоўі на вучобу ў Санкт-Пецярбургскую духоўную акадэмію, дзе ён трапляе пад апеку прафесара-славянафіла Міхаіла Восіпавіча Каяловіча, становіцца яго любімым вучнем. Пры садзеянні Каяловіча Крачкоўскі пазнаёміўся з пісьменнікам Іванам Аксакавым і гісторыкам Мікалаем Кастамаравым, што дало новы імпульс яго фальклорна-этнаграфічным захапленням.

Пасля паспяховага заканчэння акадэміі Юльян Крачкоўскі рашуча адмаўляецца ад духоўнага сану. У 1865 годзе ён вяртаецца на Беларусь і пачынае працаваць выкладчыкам рускай мовы ў Маладзечынскай настаўніцкай семінарыі, дзе паралельна вядзе заняткі па царкоўных спевах, кіруе семінарскім хорам.

Пасля падаўлення паўстання 1863 г. пад кіраўніцтвам Кастуся Каліноўскага ў Паўночна-Заходнім краі ажыццяўлялася мураўёўская праграма вытручвання ў народзе нацыянальнай самасвядомасці. Менавіта ў гэты перыяд Крачкоўскі зацікавіўся вуснай паэтычнай творчасцю народа, пачаў збіраць і запісваць беларускія народныя песні, звычаі, абрады. Да збору фальклору ён прыцягвае і сваіх вучняў. На падставе сабраных матэрыялаў піша шэраг артыкулаў для газеты “Виленский Вестник”.

Педагагічная дзейнасць Юльяна Фаміча Крачкоўскага працягвалася каля 30 гадоў. Пасля Маладзечна ён выязджае ў Тульскую губерню, дзе працуе на педагагічных курсах у Навасілаве. Праз год зноў вярнуўся на радзіму. Некаторы час займае пасаду інспектара народных вучылішчаў Вілейскай вучэбнай акругі, а ў 1872 г. прызначаецца дырэктарам толькі што адкрытай Полацкай настаўніцкай семінарыі.

У 1874 г. выязджае ў Германію, каб азнаёміцца там з арганізацыяй навучальнага працэсу. Вынікі службовай камандзіроўкі падае ў аб’ёмістай запісцы “Да пытання пра навучальныя праграмы настаўніцкіх семінарый”, змешчанай у “Циркуляре округа” за той жа год. У наступным годзе Крачкоўскаму даручаюць пасаду дырэктара Віленскага хрысціянскага настаўніцкага інстытута. Па яго ініцыятыве ў інстытуце наладжваюцца літаратурныя і музычныя вечары са спевамі і чытаннем вершаў, спектаклямі, пастаўленымі сіламі студэнцкай моладзі. Выхаваўча-культурныя мерапрыемствы, прапанаваныя і распрацаваныя Крачкоўскім, былі навіною ў сістэме адукацыі Паўночна-Заходняга краю. Але метадычныя навацыі дырэктара інстытута выклікалі незадавальненне ў кансерватыўнай адміністрацыі вучэбнай акругі, і яна паклапацілася хутчэй пазбавіцца педагога-наватара. Крачкоўскі вязджае ў Сярэднюю Азію. Там у 1884 г. узначальвае настаўніцкую семінарыю ў Ташкенце.

Праз 4 гады Юльян Фаміч вяртаецца ў Вільню і з 1888 г. па 1902 г. займае пасаду старшыні Віленскай археаграфічнай камісіі па разбору і выданню старажытных актаў. За гэты час камісія выдала 14 тамоў актаў. Крачкоўскі быў складальнікам 16, 20 і 25-га тамоў, напісаў прадмовы да іх. Яго прадмовы да актаў адрозніваюцца ад іншых сваімі незвычайнымі памерамі (прадмова да 20 т. займала больш за 200 старонак). У той жа час ён напісаў некалькі прац, якія тычацца гісторыі уніі, праваслаўных храмаў Вільні, а таксама тапаграфіі Вільні XVI-XVII стст. У віленскіх перыядычных выданнях Крачкоўскі друкуе артыкулы, водгукі. Некаторыя з іх мелі самастойнае навуковае значэнне. Так, за рэцэнзію на “Исторический очерк состояния православной церкви в Литовской епархии за время с 1839-1889 гг.” Ізвекава Імператарскае таварыства гісторыі і старажытнасцей Расійскіх пры Маскоўскім універсітэце ўзнагародзіла яго залатым медалём.

Некаторы час Юльян Фаміч працаваў старшынёй часовай камісіі па наладжванню і кіраванню Віленскай публічнай бібліятэкай і этнаграфічным музеем. У 1893 годзе ён падрыхтаваў ІХ археалагічны з’езд, які праходзіў у Вільні, быў старшынёю мясцовага камітэта. За старанную службу Юльян Крачкоўскі атрымаў тытул сапраўднага стацкага саветніка, ордэна Святога Уладзіміра III і IV ступені, Святой Ганны II ступені і Святога Станіслава І-й ступені.

Сур’ёзным даследчыкам народных звычаяў і абрадаў Крачкоўскі выявіў сябе ў асноўных сваіх фальклорна-этнаграфічных працах “Очерки быта западно-русского селянина” (1869) і “Быт западно-русского селянина” (1874). Першы твор прысвечаны галоўным чынам нараджэнню дзіцяці і яго самаму ранняму выхаванню. Аўтар увесь час падкрэслівае, што нараджэнне дзіцяці лічылася ў народзе святам, асновай жа дабрабыту – праца. Крачкоўскі разгортвае ва ўсёй паслядоўнасці цэлую панараму радзіннага хрэсьбіннага святкавання беларусаў. Ён першы ў дарэвалюцыйнай фалькларыстыцы апісаў шэраг дзіцячых гульняў (у рэдзьку, праменьчык, гаршкі, ката, казла, каня, блудзеня, кацялка, крупніка, яшчара, золата і інш.) паказаў іх багацце і разнастайнасць.

“Быт западно-русского селянина” складаецца з дзвюх частак. Першая прысвячаецца беларускаму вяселлю, другая – каляндарным абрадам. Пры апісанні вяселля, былі ўключаны звыш 200 песень, 90 прыказак. У другім раздзеле падаецца шэраг дакладных апісанняў беларускага хаўтурнага абраду, народнай медыцыны, кулінарыі. Каштоўную навуковую інфармацыю змяшчаюць параграфы, у якіх расказваецца пра першую баразну, засеўкі, пра знахарства, забабоны, пра святкаванне Вялікдня, Дзядоў, Купалля і інш.

У 1903 г. Юльян Крачкоўскі выдаў апошні свой твор – грунтоўны зборнік дакументаў аб гісторыі Віленскай вучэбнай акругі, які прысвячаўся стагоддзю яе заснавання і ахопліваў першы перыяд яе дзейнасці – з 1803 па 1833 гг.

Нягледзячы на вялікія заслугі перад навуковай грамадкасцю, Крачкоўскі быў цалкам пазбаўлены амбіцый і ўсё жыццё заставаўся сціплым і простым чалавекам, добрым мужам і бацькам. Ён быў жанаты на дачцы віленскага пратаіерэя, свайго першага настаўніка, Ганне Антонаўне Пшчолцы. У іх было чацвёра дзяцей: Мікалай (1871-1927), Юлія (1874-1942), Аляксей (1876-1905) і апошні, многа маладзейшы за братоў і сястру, – Ігнат (1883-1951). Мікалай Юльянавіч скончыў Пецярбургскую ваеннна-медыцынскую акадэмію і лічыўся здольным ваенным хірургам. Ігнат Юльянавіч Крачкоўскі вядомы як буйнейшы вучоны-ўсходазнаўца, заснавальнік арабістыкі ў Савецкім Саюзе, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР.

Абарвалася жыццё Юльяна Фаміча Крачкоўскага раптоўна, у дзень свайго нараджэння – 25 ліпеня 1903 года. Пахаваны на Еўфрасіннеўскіх могілках у Вільні.

У гонар знакамітага земляка на яго радзіме ў вёсцы Азяты адна з вуліц носіць імя Юльяна Фамича Крачкоўскага. У 1995 годзе на будынку Азяцкага сельскага дома культуры ўсталявана мемарыяльная дошка ў памяць Юльяна Крачкоўскага.

7 мая 2023 года ў аграгарадку Азяты арганізавана памятная акцыя, прысвечаная 120-годдзю з дня смерці ўраджэнца гэтых мясцін этнографа, фалькларыста, вучонага Юльяна Крачкоўскага і 145-годдзю з дня смерці будаўніка і настаяцеля азяцкага храма святара Адама Лехачэўскага. Мерапрыемства пачалося ў храме Свяціцеля Мікалая Цудатворца, дзе благачынны цэркваў Жабінкаўскай акругі протаіерэй Сергій Петрусевіч у саслужэнне настаяцеля храма святара Вадзіма Літвінюка здзейсніў паніхіду. У завяршэнне набажэнства ажыццёўлена памінальная літыя на месцы спачынку святара Лехачэўскага каля паўночнай сцяны храма. Далей удзельнікі сустрэчы наведалі Азяцкую сельскую бібліятэку, дзе бібліятэкар Буднік І.У. пазнаёміла з выставай-падарожжам у гісторыю «Азірнуцца назад праз гады», прысвечанай мінуламу і сучаснасці населенага пункта Азяты і яго выбітным ураджэнцам. Працяг адбыўся ў Озятском сельскім Доме культуры, дзе прайшла літаратурна-музычная сустрэча «Знакамітыя людзі Азяцкай зямлі».

Бібліяграфія

Творы Ю.Ф. Крачкоўскага

Крачковский, Ю.Ф. Очерки быта западно-русского селянина / Ю.Ф. Крачкоўский // Виленский сборник. – Вильна : печатня А.Г. Сыркина, 1869. – С. 160-209.
Очерки из русской истории / сост. Ю. Крачковский. – Выпуск первый. – Вильна : печатня А.Г. Сыркина, 1869. – 250 с.
Крачковский, Ю.Ф. Очерки Униятской церкви. Кн. 1-2 / Ю.Ф. Крачковский. – Москва, 1871. – 404 с.
Крачковский, Ю.Ф. Очерки Униятской церкви. Кн. 3-4 / Ю.Ф. Крачковский. – Москва, 1876.
Крачковский, Юл.Ф. Бытъ западно-русскаго селянина / Юл. Ф. Крачковский. – Москва : Императорское Общество Исторіи и Древностей Россійскихъ при Московскомъ Университетѣ, 1874. – 212 с.
Крачковский, Ю. Пятидесятилетие воссоединения западно-русских униатов с православной церковью (1839-1889 г.): издано на средства Виленского учебного округа / сост. Ю. Крачковский. – Вильна : типография А.Г. Сыркина, 1889. – 130 с.
Крачковский, Ю.Ф. Памяти Помпея Николаевича Батюшкова / Ю.Ф. Крачковский. – Вильна : типография А.Г. Сыркина, 1892. – 34 с.
Крачковский, Ю. Старая Вильна до конца XVII столетия / Ю. Крачковский. – Вильна : типография А.Г. Сыркина, 1893. – 207 с., [4] л. план.
Крачковский, Ю.Ф. Православные святыни г. Вильны: из «Трудов Девятого Археологического Съезда в Вильне». / Ю.Ф. Крачковский. – Москва : тип. Г. Лисснера и А. Гешеля, преемн. Э. Лисснера и Ю. Романа, 1897. – 28 с.
Крачковский, Ю.Ф. Русско-польские отношения: некоторые замечательные по этому предмету мысли, слова, речи, узаконения, размышления и рассуждения / Ю.Ф.Крачковский. – Изд. 2-е доп. – Вильна : типография А.Г. Сыркина, 1897. – 178 с.
Исторический обзор деятельности управления Виленского учебного округа за первый период его существования. 1803 г. - 1832 г. В 3-х частях / [сост. Ю.Ф. Крачковский] ; под ред. А.В. Былецкого. – Вильна : типография А.Г. Сыркина, 1903. – 70 с.

Аб жыцці і творчасці Ю.Ф. Крачкоўскага

Крачкоўскі Юльян Фаміч // Культура Беларусі : энцыклапедыя. Т. 4 : З-Л / рэд. кал. У.Ю. Аляксандраў і інш. – Мінск : Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2013. – С. 567.
Крачковский Ю. Ф. // Регионы Беларуси : энциклопедия. В. 7 т. Т. 1 : Брестская обл. В 2 кн. Кн. 1. / [ред. кол. Т.В. Белова и др.]. – Минск : Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2009. – С. 508.
Юльян Крачкоўскі (1840–1903) // Літаратурная карта Берасцейшчыны / Галоўнае ўпраўленне ідэалагічнай работы Брэсцкага абласнога выканаўчага камітэта, Кафедра методыкі выкладання беларускай літаратуры і краязнаўства, вучэбная літаратурна-краязнаўчая лабараторыя УА “Брэсцкі дзяржаўны універсітэт імя А.С. Пушкіна”, Брэсцкае абласное аддзяленне Саюза пісьменнікаў Беларусі ; [укл. Анатоль Крэйдзіч]. – Брэст : Брэсцкая друкарня, 2008. – С. 198-201.
Снітко, Г.М. Збіральнікі духоўнай спадчыны / Г.М. Снітко // Літаратурная Берасцейшчына: краязнаўчыя нарысы, партрэты, артыкулы / В.Я. Ляшук, Г.М. Снітко. – Мінск: Литература и Искусство, 2008. – С. 18-19.
Бензярук, Р. Зямля і навука: Крачкоўскі Юльян Фаміч / Расціслаў Бензерук, Анатоль Бензерук // Сорак дарог / Расціслаў Бензярук, Анатоль Бензярук. – Брэст : Альтернатива, 2007. – С. 17-19.
Крачковский Юлиан Фомич // Республика Беларусь: энциклопедия. В.6 т. Т. 4: Картография – Миноговые / редкол. Г.П. Пашков и др. – Минск: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. – С. 277.
Крачкоўскі Юльян Фаміч // Беларускі фальклор : энціклапедыя. [У 2 т.]. Т. 1 / [рэд. кал. Г.П. Пашкоў і інш.]. – Мінск : Беларуская Энцыклапедыя, 2005. – С. 718.
Крачкоўскі Юльян Фаміч // Асветнікі зямлі беларускай Х – ХХ ст.: энцыклапедычны даведнік / [рэд. кал. Г.П. Пашкоў і інш.]. – Мінск : Беларуская энцыклапедыя, 2001. – С. 241-242.
Крачкоўскі Юльян Фаміч // Беларуская энцыклапедыя. У 18 т. Т. 8 : Канто – Кулі / рэдкал. Г. П. Пашкоў і інш. – Мінск : Беларуская энцыклапедыя, 1999. – С. 470.
Ю.Ф. Крачкўскі // Памяць. Жабінкаўскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / [уклад. Р.Я. Смірнова ; рэд. А.Л. Петрашкевіч і інш.]. – Мінск : Ураджай, 1999. – С. 133-135.
Крачкоўскі Юльян Фаміч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4 : Кадэты – Ляшчэня / рэд. кал. Г.П. Пашкоў і інш. – Мінск : Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1997. – С. 255.
Крачкоўскі Юльян Фаміч // Асветнікі зямлі беларускай : энцыклапедычны даведнік / гал. рэд. Б.І. Сачанка. – Мінск : Беларуская Энцыклапедыя, 1995. – С. 467.
Крачкоўскі Юльян Фаміч // Этнаграфія Беларусі : энцыклапедыя / рэд. кал. І.П. Шамякін і інш. – Мінск : Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1989. – С. 272.
Крачкоўскі Юльян Фаміч // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. У 5 т. Т. 3 : Карчма – Найгрыш / рэд. кал. І.П. Шамякін і інш. – Мінск : Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1986. – С. 125.
Крачкоўскі Ю. Ф. // Беларуская ССР : кароткая энцыклапедыя. У 4 т. Т. 4 : насельніцтва, мова, этнаграфія, фальклор, літаратура, мастацтва, архітэктура / рэд. кал. І.П. Шамякін і інш. – Мінск : Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1981. – С. 213, 586, 622.
Крачковский Ю. Ф. // Белорусская ССР : краткая энциклопедия. В 5 т. Т. 4. / ред. кол. И.П. Шамякин и др. – Минск : Белорусская Совецкая Энциклопедия имени Петруся Бровки, 1981. – С. 205, 609, 644.
Крачковский Ю.Ф. // Белорусская ССР: краткая энциклопедия. В 5 т. Т. 3. / ред. кол. П.У. Бровка и др. – Минск : Белорусская Советская Энциклопедия имени Петруся Бровки, 1980. – С. 131, 345, 406, 456.
Крачкоўскі Юльян Фаміч // Беларуская савецкая энцыклапедыя. У 12 т. Т. 6 : Кішынёў – Манцэвічы / Акадэмія навук БССР ; рэд. кал. П.У. Броўка і інш. – Мінск : Беларуская Савецкая Энцыклапедыя, 1972. – С. 111.
Юлиан Фомич Крачковский : биографический очерк / составитель В. Голуб. – Вильна : Типография А.Г. Сыркина, 1904. – 38 с.
Бензярук, А. Вучоны з Вёскі Азяты // Свята для сэрца : невялікія гісторыі для юных беларусаў / Анатоль Бензярук ; [маст. Алег Алейнік]. – Мінск : Литература и Искусство, 2009. – С. 114-115.
Вывучэнне Беларусі мясцовымі сіламі // Беларусы. У 8 т. Т. 3 : Гісторыя этналагічнага вывучэння / [В.К. Бандарчык ; рэдкал.: В.К. Бандарчык, М.Ф. Піліпенка, А.I. Лакотка] ; НАН Беларусі, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Беларуская навука, 1999. – С. 82–107. – Гл. на с. 90–93.
Снітко, Г.М. Асоба Ю.Ф. Крачкоўскага і яго ўклад у развіццё беларускай этнаграфіі / Г.М. Снітко // Чалавек. Этнас. Тэрыторыя. Праблемы развіцця заходняга рэгіёна Беларусі : матэрыялы міжнар. навук.-практ. канф., Брэст, 23–24 крас. 1998 г. / М-ва адукацыі Рэсп. Беларусь, Брэсц. дзярж. ун-т ; [навук. рэд.: С.В. Арцёменка і інш.]. – Брэст, 1998. – Ч. 1. – С. 213–216.
Долинина, А.А. Невольник долга / А.А. Долинина. – Санкт-Петербург : Центр «Петербургское Востоковедение», 1994. – С. 10-18. – (Научная биография академика И.Ю. Крачковского).
Беларуская фалькларыстыка : збіранне і даследаванне народнай творчасці ў 60-х гадах XIX – пачатку XX ст. / Г.А. Пятроўская, І. К. Цішчанка, У.А. Васілевіч ; Акадэмія навук Беларускай ССР, Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. – Мінск : Навука і тэхніка, 1989. – С. 64–72.
Улащик, Н.Н. Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии феодального периода / Н.Н. Улащик. – Москва : Наука, 1973. – Гл. с. 110–113.
Бандарчык, В.К. Вывучэнне быту і культуры беларускага народа / В.К. Бандарчык // Гісторыя Беларускай ССР. У 5 т. Т. 2 : Беларусь у перыяд капіталізму (1861 – 1917 гг.) / Акадэмія навук БССР, Інстытут гісторыі ; рэд. кал. І.М. Ігнаценка і інш. – Мінск : Навука і тэхніка, 1972. – С. 230, 231.
Бандарчык, В.К. Гісторыя беларускай этнаграфіі XIX ст. / В.К. Бандарчык ; [Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору М-ва культуры БССР]. – Мінск : Навука і тэхніка, 1964. – 280, [2] с. : партр. – Гл. “Алфавітны паказальнік імён і навуковых устаноў”, с. 279.
Берасток, А. Славутасці азяцкай зямлі / Антон Берасток // Сельская праўда. – 2023. – 11 мая. – С. 4.
Бензярук, А. 30 зорак, народжаных на жабінкаўскай зямлі / Анатоль Бензярук // Сельская праўда. – 2022. – 24 жніўня. – С. 5.
Ростаў, А. Юльян Крачкоўскі: 10 фактаў, якія патрэбна ведаць /Анатоль Ростаў // Сельская праўда. – 2020. – 5 жніўня. – С. 6.
Бензярук, А. “Генерал” з Азятаў / падрыхтаваў Анатоль Бензярук // Сельская праўда. – 2020. – 4 сакавіка. – С. 6.
Бензярук, А. Жабінкаўшчына навуковая / Анатоль Бензярук // Сельская праўда. – 2017. – 12 кастрычніка. – С. 3.
Федарук, С. Падарожжа па яго радзіме : да 170-годдзя Ю.Ф. Крачкоўскага / С. Федарук // Сельская праўда. – 2010. – 24 ліпеня. – С. 7.
Бензярук, А. Вучоныя – нараджэнцы Жабінкаўшчыны / Анатоль Бензярук // Сельская праўда. – 2010. – 30 студзеня. – С. 3.
“165 гадоў з дня нараджэння...” : [Крачкоўскага Юльяна Фаміча (1840–1903), фалькларыста, этнографа] / аўтар рубрыкі Л. Галубовіч // Полымя. – 2005. – № 7. – С. 238.
Замкавец, У. Вучоны з вёскі Азяты : Юльян Крачкоўскі (1840 – 1903) / Уладзімір Замкавец // Настаўніцкая газета. – 2004. – 20 сакавіка. – С. 6.
Бензярук, А. Зямля і навука /Анатоль Бензярук // Сельсккая праўда. – 2003. – 23 ліпеня. – С. 2.
Бензярук, А. Вучоны з Азятаў: да 160-годдзя Юльяна Крачкоўскага / А. Бензярук // Сельская праўда. – 2000. – 26 ліпеня.
Цішчанка, І. Адна навука не пакіне чалавека: да 145-годдзя з дня нараджэння Ю.Ф. Крачкоўскага / Іван Цішчанка // Мастацтва. – 1995. – № 12. – С. 45-48.
Бензярук, Р. На вуліцы Крачкоўскага : верш / Расціслаў Бензярук // Сельская праўда. – 1995. – 13 верасня.
Манец, Г. Вучоны з вёскі Азяты / Галіна Манец // Сельская праўда. – 1993. – 8 верасня. – С. 1, 2.