Валошка Іван Раманавіч

Краязнауства
Іх імены ў гісторыі края
Валошка Іван Раманавіч

Бібліяграфія

Фотагалерэя

Іван Раманавіч Валошка нарадзіўся 6 кастрычніка 1898 года ў вёсцы Рачкі Брэсцкага павета Гродзенскай губерні (цяпер Жабінкаўскага раёна Брэсцкай вобласці) у сялянскай сям’і. З лета 1915 года ў сувязі з Першай сусветнай вайной сям’я была ў бежанцах у Расіі, вярнуліся на радзіму ў 1920 годзе. Іван Валошка з 1921 года пасяліўся ў Брэсце-над-Бугам (цяпер Брэст) у кватэры дома на рагу вуліц Ягелонскай і Пераца (цяпер праспект Машэрава і 17 Верасня). У гэтым будынку (вул. Пэраца, 51) на першым паверсе размяшчаліся магазіны, цырульня, на другім – прыватная руская гімназія, у падвале – склад канцтавараў. Іван Валошка працаваў у гімназіі вартаўніком і жыў у гэтым доме.

У 1923 годзе Іван Валошка ўступіў у Камуністычную партыю Заходняй Беларусі. Яго кватэра стала явачнай для падпольшчыкаў і месцам захоўвання нелегальнай літаратуры КПЗБ. У 1927–1938 гадах у яго кватэры дзейнічала падпольная друкарня Цэнтральнага камітэта КПЗБ. Перад пачаткам будаўніцтва друкарні з мэтай канспірацыі Івану Валошку было даручана спыніць сувязь з людзьмі падполля, не з’яўляцца на сходах, мітынгах, прыкласці ўсе сілы, каб спадабацца паліцыі. Ад яго кватэры да ўчастка паліцыі (пастарунку) было толькі 150 м.

У падвале дома была выкапана яма глыбінёй 2,5 м і плошчай 9 м2, праца цягнулася больш за паўгода. Зямля выносілася тайна невялікімі порцыямі, складана было знайсці месца, куды яе выкідаць. Нарэшце, у выкапаным і замаскіраваным падполлі на пачатку 1927 года была абсталявана падпольная ў літаральным сэнсе друкарня. Па заданні акруговага партыйнага тэхніка М.Ш. Жукоўскага-Зільберга (партыйны псеўданім «Доктар») работу друкарні наладзіў віленскі слесар Натан Соган (мянушка «Дымек»). Ён адзін ведаў размяшчэнне і сакрэты ўсіх падпольных друкарняў КПЗБ і толькі ён асабіста іх мантаваў. Канспірацыя была на высокім узроўні: яго адрасы і сапраўднага імя не ведаў ніхто.

З Вільні прывозілі гатовыя матрыцы, па іх узору рабілі адліўкі з волава. Потым набылі шрыфт, якога спатрэбілася шмат, бо на розных мовах. Друкавалі лістоўкі, цыркуляры Брэсцкіх акруговых камітэтаў КПЗБ і КСМЗБ і іншыя партыйныя выданні на пяці мовах: беларускай, рускай, польскай, украінскай і яўрэйскай. Сярод лістовак: «За што судзілі рэвалюцыйных сялян у Кобрыне», «Вялікая барацьба лесарубаў» і інш. Друкаваныя матэрыялы Брэсцкай друкарні выкарыстоўвалі Брэсцкі і Пінскі акруговыя камітэты КПЗБ.

Іван Валошка непасрэдна ўдзельнічаў у стварэнні і дзейнасці друкарні, распаўсюджванні нелегальнай літаратуры. У гэтай небяспечнай, патрыятычнай справе яму дапамагала жонка Мялання Фамінічна.

Падпольная вытворчасць працавала бесперабойна на працягу 15 гадоў. Паліцэйскія зводкі не раз фіксавалі з'яўленне нелегальнай літаратуры ў розных месцах горада, але ні разу не ўдалося адсачыць месцазнаходжанне друкарні. Яна перастала функцыянаваць у сувязі з неабгрунтаваным роспускам Камуністычнай партыі Польшчы і яе састаўных частак — КПЗБ і КПЗУ — у сакавіку 1938 года. Дзякуючы строгай канспірацыі І.Р. Валошка захаваў абсталяванне друкарні і архіў да верасня 1939 года. Пасля ўз’яднання Заходняй Беларусі з БССР перадаў іх палітаддзелу пагранічнага атрада. У сувязі з амаль варожымі адносінамі сталінскага рэжыму да членаў КПЗБ мясцовыя органы паставіліся прахалодна да гісторыі дзейнасці падпольнай друкарні, тэхнічная частка друкарні і яе архіў не зберагліся.

У Вялікую Айчынную вайну І.Р. Валошка быў сувязным партызанскага атрада імя Фрунзэ брыгады імя Сталіна. Пасля вайны працаваў у Брэсцкім аддзяленні дзяржаўнага банка. Памёр 3 лютага 1966 года.

У 1963 годзе ў памяць падпольнай друкарні на месцы, дзе яна знаходзілася, па ініцыятыве Васілія Пятровіча Ласковіча ўстаноўлена мемарыяльная дошка (праспект Машэрава, 42). Некаторыя выданні друкарні знаходзяцца ў фондах Брэсцкага абласнога краязнаўчага музея.

Бібліяграфія

Валошка Іван Раманавіч / В.П. Ласковіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2 : Беліцк – Гімн / рэд. кал.: М.В. Біч і інш. – Мінск : Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1994. – С. 213-214.
Цімафееў, П.І. Гаспадар падпольнай друкарні / П.І. Цімафееў // Памяць. Жабінкаўскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / [укл. Р.Я. Смірнова ; рэдкал. : А.Л. Петрашкевіч і інш.]. – Мінск : Ураджай, 1999. – С. 178-179 : фат.
Слова клікала да барацьбы : з успамінаў удзельніка рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі І.Р. Валошкі : [прыведзены біяграфічныя звесткі пра І.Р. Валошку, фота] // Памяць. Брэст : гіст.-дакум. хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі. У 2 кн. Кн. 1 / [рэд. кал.: Р.Р. Бысюк і інш. ; уклад. А.П. Кондак]. – Мінск : Белта, 1997. – С. 259-261.
Мемориальная доска в память о подпольной типографии ЦК КПЗБ, г. Брест // Пусть помнят все : памятники и памятные места революционной и национально-освободительной борьбы трудящихся Западной Белоруссии / Г.Б. Воткович, В.Б. Короткевич. – Минск : Полымя, 1979. – С. 8-9 : фот.
Ласкович, В.П. Брестская подпольная типография / Василий Петрович Ласкович, Валентина Васильевна Ласкович (Желанова) // Подвиг Коммунистической партии Западной Белоруссии (КПЗБ), 1919–1939 гг. : исторический очерк / Василий Петрович Ласкович, Валентина Васильевна Ласкович (Желанова). – [Брест] : Брестская типография, 2002. – С.118–124.
Мемориальная доска в честь подпольной типографии ЦК КПЗБ : [Брест] / Т.А. Слесарук // Свод памятников истории и культуры Белоруссии. Брестская область / АН БССР, Институт искусствоведения, этнографии и фольклора, Белорусская Советская Энциклопедия ; ред. кол.: С.В. Марцелев (гл. ред.) и др. – Минск : Белорусская Советская Энциклопедия, 1990. – С. 73.
Месца, дзе знаходзілася падпольная друкарня ЦК КПЗБ : [Брэст] / Т.А. Слесарук // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Брэсцкая вобласць. – Мінск : Белорусская Советская Энциклопедия, 1984. – С. 62.
Типография ЦК КПЗБ : [в квартире И.Р. Волошко] // Брест : энцикл. справочник. – Минск, 1987. – С. 356.
Ласкович, В. Из племени непокоренных : воспоминания подпольщика 1919–1939 / Василий Ласкович. – Брест : [б. и.], 1999. – Из содержания : [И. Волошко]. – С. 185.
Алексейчик, А.Я. Очерки истории Брестской областной партийной организации / А.Я. Алексейчик, Б.И. Камейша, В.П. Самович. – Минск : Беларусь, 1989. – 448 с., [12] л. ил. – Из содерж.: [Брестская подпольная типография]. – С. 34.
Кириллова, Н.М. Подпольные типографии 1920–1940-х гг. Их издания в экспозиции Брестского областного краеведческого музея / Кириллова Н.М. // Матэрыялы ХІІ Міжнародных кнігазнаўчых чытанняў «Кніжная культура Беларусі: погляд праз стагоддзі» / склад.: Т.А. Сапега, А.А. Суша. – Мінск, 2016. – С. 171-173.
Слесарук, Т.А. Падпольная друкарня КПЗБ : [у Брэсце; фота мемарыяльнай дошкі, партрэт І.Р. Валошкі] / Т.А. Слесарук, А.С. Барысавец // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. – 1972. – № 1. – С. 42-43.
Бензярук, А. Яны набліжалі адзінства / Анатоль Бензярук // Сельская праўда. – 2022. – 7 верасня. – С. 5.
Сухапар, В. Іван Валошка і яго падпольная друкарня / Уладзімір Сухапар // Сельская праўда. – 2018. – 10 красавіка. – С. 3.
Самойленка, І. Падпольная друкарня : [КПЗБ у Брэсце] / І. Самойленка // Сельская праўда. – 1990. – 27 верасня.
Ватковіч, Г. Друкарня камуністаў-падпольшчыкаў : [у Брэсце; 1926–1938 гг.] / Г. Ватковіч // Беларусь. – 1972. – № 6. – С. 28.
Слесарук, Т. Когда знакомишься с экспонатом : [об изданиях подпольной типографии КПЗБ в фонде Брестского областного краеведческого музея] / Т. Слесарук // Заря. – 1972. – 16 июня.
Самойленко, И. Подпольная типография : [в Бресте; фотопортрет И.Р. Волошко] / И. Самойленко // Заря. – 1971. – 5 мая.
Ласкович, В. Время и люди : [о подпольной типографии КПЗБ в Бресте] / В. Ласкович // Заря над Бугом. – 1963. – 24 октября.