Чарнак Міхаіл Мікітавіч

Міхаіл Мікітавіч Чарнак нарадзіўся 1 лістапада 1911 года ў вёсцы Старое Сяло Кобрынскага павета Гродзенскай губерні (цяпер Азяцкага сельсавета Жабінкаўскага раёна Брэсцкай вобласці) у сялянскай сям’і, дзе ўжо раслі чацвёра дзяцей: Барыс, Усціння, Малання і Дар’я. З маленства хлопчык спазнаў долю бедняка, таму ўсё сваё жыццё змагаўся за шчасце простых людзей.

У час Першай сусветнай вайны сям’я была ў бежанцах у Самарскай губерні ў Расіі, пасля заканчэння вайны, у 1920 годзе, вярнуліся на радзіму.

Міхаіл атрымаў тры класа адукацыі, у 17-гадовым узросце ўступіў у КПЗБ, адслужыў у Войску Польскім у 82-м пяхотным палку, які дыслацыраваўся ў Брэсце.

Вялікі ўплыў на яго светапогляд аказала сястра Дар’я Мікітаўна Чарнак (1910–1943), удзельніца рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі, з 1924 па 1926 год – член Камуністычнага Саюза Моладзі Заходняй Беларусі, член Камуністычнай партыі Заходняй Беларусі з 1927 года. За рэвалюцыйную дзейнасць з 1929 па 1931 гг. знаходзілася ў заключэнні. У 1931–1938 гг. Чарнак Д.М. была на падпольнай партыйнай рабоце інструктарам Пінскага, затым Вілейскага акружкамаў КПЗБ. У 1933 годзе закончыла аднагадовую школу КПЗБ у Мінску і накіравана ў Маскву ў Камуністычны інстытут народаў Захаду. У 1936 годзе вярнулася на падпольную работу ў Западную Беларусь. З верасня 1939 да пачатку Вялікай Айчыннай вайны яна працавала ў Беластоцкім гарвыканкаме. У пачатку ліпеня 1941 года прыняла ўдзел у стварэнні ў Беластоку антыфашысцкага падполля, у чэрвені 1942 года Даша была схоплена гестапа і змешчана ў Беластоцкую турму, у ліпені 1943 года расстраляна.

З падтрымкі сястры Міхаіл актыўна ўключыўся ў падпольную барацьбу, скіраваную на вызваленне краю ад польскіх уладаў і аб’яднанне Беларусі ў адзіную дзяржаву. Ён уваходзіў у склад Брэсцкага падпольнага райкама партыі і ячэйкі КПЗБ у роднай вёсцы. 1 жніўня 1931 года да антываеннага дня, штогод адзначаемага КПЗБ, у Старым Сяле быў вывешаны чырвоны сцяг з антываенным лозунгам. Ахранка даносіла, што сцяг даставіла брату Дар’я, а Міхаіл вывесіў яго. У студзені 1932 года паліцыя арыштавала Чарнака, але не дабілася прызнання і адпусціла. У пачатку жніўня 1933 года ўспыхнула Навасёлкаўскае паўстанне, у якім брал удзел і Чарнак. Пасля задушэння выступлення пачаліся арышты камуністаў гарадскіх арганізацый, Міхаіл Мікітавіч зноў быў затрыманы і заключаны ў турму «На Брыгітках», што знаходзілася на тэрыторыі Брэсцкай крэпасці і выкарыстоўвалася для палітвязняў (у 1955 годзе турма разбурана). Пракурор патрабаваў  для яго найвышэйшай меры праз павешанне. Па ўсёй Заходняй Беларусі ў падтрымку падсудных разгарнулася масавая кампанія салідарнасці, у тым ліку праходзілі акцыі і на Жабінкаўшчыне, падчас якіх патрабавалася адмяніць смяротны прысуд удзельнікам навасёлкаўскіх спраў. З рук у рукі перадавалася ўлётка «За што судзілі рэвалюцыйных сялян у Кобрыне», надрукаваную ў Брэсцкай падпольнай друкарні ЦК КПЗБ на кватэры ўраджэнца д. Рачкі І.Валошкі і дастаўленую стрыганецкім камсамольцам І.Снітко. Пад націскам людскога гневу польскі ўрад адступіў, усе абвінавачаныя пазбеглі пакарання. Сялянскі бунт і судовы працэс над паўстанцамі атрымалі шырокі грамадскі рэзананс і ўвашлі ў гісторыю як адзін з найбольш  вядомых эпізодаў барацьбы працоўных Заходняй беларусі за нацыянальнае вызваленне.

Пасля аб'яднання Заходняй Беларусі з БССР і ўстанаўлення савецкай улады ў 1939 годзе да пачатку Вялікай Айчыннай вайны Міхаіл Чарнак працаваў старшынёй Старасельскага сельсавета.

У ноч з 24 на 25 чэрвеня 1941 года ў старасельскім лесе чырвонаармейцамі, якія апынуліся ў акружэнні, быў арганізаваны партызанскі Старасельскі атрад – першы ў Беларусі, – які папаўняўся мясцовымі жыхарамі і дзейнічаў самастойна ў Жабінкаўскім раёне. 8 ліпеня 1943 года атрад увайшоў у брыгаду ім. Сталіна і працягваў весці баі не толькі на тэрыторыі Жабінкаўскага, але і Кобрынскага, Дзівінскага, Маларыцкага, Камянецкага, Брэсцкага раёнаў.

Пазнаёміўшыся з камандзірам нядаўна арганізаванага Старасельскага партызанскага атрада Сяргеем Сяргеевічам Шыканавым, Чарнак прыняў самы непасрэдны ўдзел у арганізацыі атрада, забяспечваў яго харчаваннем, а неўзабаве перайшоў у атрад, стаўшы камандзірам разведкі. Ён добра ведаў наваколле, наладзіў цесныя сувязі з антыфашысцкімі арганізацыямі Брэсцкага, Кобрынскага і іншых раёнаў. Міхаіл Мікітавіч быў смелым, адважным, знаходлівым, карыстаўся аўтарытэтам у атрадзе. Дзякуючы разведдадзеным яго групы, партызаны ладзілі засады на дарогах, нападалі на гарнізоны праціўніка, ліквідавалі дробныя паліцэйскія ўчасткі, удзельнічалі ў «рэйкавай вайне», наносілі ўдары па камунікацыях.

У пачатку восені 1941 года немцы мабілізавалі сялян на перавозку боепрыпасаў з палігона на склад. Чарнак адправіўся з аднавяскоўцамі на сваёй падводзе, пагрузіў шэсць станкавых кулямётаў, скрыні гранат і патронаў і ў дарозе звярнуў у Старасельскі лес. Гітлераўцы, жадаючы схапіць Міхаіла, прызначылі за яго галаву 50 тысяч рейхсмарак.

2 мая 1943 года ў баі з правышаючымі сіламі немцаў каля вёскі Звозы (Маларыцкі раён) Міхаіл Чарнак загінуў. Яго пахавалі недалёка ад Старога Сяла, у лясным урочышчы Заброддзе, пад вялізным дубам, дзе ў маладосці Міша з сястрой Дашай далі клятву змагацца за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне роднага краю. У чэрвені гэтага ж года Старасельскаму партызанскаму атраду было прысвоена імя М.М. Чарнака.

У 1944 годзе Міхаіл Чарнак пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны І ступені і медалём «Партызану Айчыннай вайны» І ступені, у 1948 годзе – зноў ордэнам Айчыннай вайны І ступені. Двойчы прадстаўлены да звання Герой Савецкага Саюза, але так і не быў узнагароджаны.

Пасля вайны астанкі праслаўленага героя перапахавалі ў в. Старое Сяло, дзе 9 мая 1975 года ў скверы імя М.М. Чарнака ўзведзены манумент на брацкай магіле (архітэктар В.А. Пак), дзе пахаваны 4 партызан і Міхаіл Мікітавіч Чарнак.

Помнік уяўляе сабой архітэктурна-скульптурны ансамбль, які складаецца з бюста Міхаіла Чарнака, усталяванага на чатырохгранным пастаменце з невялікім выступам на фасаднай часцы, і кальца, якое зліваецца з пастаментам. У цэнтры кальцо разарвана і ўтварае падыход да надмагільнага помніка. Перад уваходам – стэла з выявай ордэна Айчыннай вайны. Справа ад помніка – другая стэла з памятным надпісам. Аўтар бюста скульптар Рыгор Пясецкі стараўся дасягнуць ідэнтычнасці па фатаграфіі Міхаіла Чарнака і са слоў Наталлі Емяльянаўны (у дзявоцтве Швайко), якая была жонкай Міхаіла Мікітавіча і сувязной атрада.

У 1969 годзе у 4-х кіламетрах на поўдзень ад вёскі Старое Сяло, у лясным урочышчы Заброддзе, каля так званага дуба Чарнака, усталяваны помнік у выглядзе шалаша, побач – стэла з 77-ю імёнамі загінуўшых партызан Старасельскага атрада.

Імем адважнага партызана-зямляка названы вуліца ў горадзе Жабінка і сквер у вёсцы Старое Сяло.